Chòm sao Andromeda, còn được gọi là Tiên Nữ trong văn hóa phương Đông, là một trong những chòm sao dễ nhận biết và nổi tiếng trên bầu trời đêm. Được đặt tên theo công chúa Andromeda trong thần thoại Hy Lạp, chòm sao này đã có mặt trong danh mục của các nhà thiên văn cổ đại như Ptolemy từ thế kỷ 2. Andromeda nổi tiếng không chỉ vì sự hiện diện rõ ràng trên bầu trời mà còn bởi vì nó chứa đựng một trong những thiên thể nổi tiếng nhất trong thiên văn học: thiên hà Andromeda (M31), thiên hà gần nhất với Dải Ngân hà.
Trong thần thoại Hy Lạp, Andromeda là con gái của vua Cepheus và hoàng hậu Cassiopeia. Sau khi mẹ cô tuyên bố rằng con gái mình xinh đẹp hơn cả những nàng tiên biển Nereid, thần biển Poseidon đã trừng phạt bằng cách gửi quái vật biển Cetus để phá hủy vương quốc của họ. Để cứu vương quốc, Andromeda bị xiềng vào đá trên bờ biển làm vật tế cho Cetus. May mắn thay, cô đã được anh hùng Perseus giải cứu và trở thành vợ anh. Chính câu chuyện này đã tạo nên mối liên kết giữa các chòm sao Perseus, Cassiopeia, Cetus, và Andromeda trên bầu trời đêm.
Vị trí của chòm sao Andromeda trên bầu trời
Andromeda nằm ở bán cầu bắc và là một chòm sao rộng lớn, kéo dài từ thiên đỉnh xuống phía đường chân trời. Chòm sao này có hình dạng giống như một dây chuyền dài gồm nhiều ngôi sao liên tiếp, làm cho nó khá dễ nhận diện nếu bạn biết những ngôi sao chính. Nó nằm cạnh các chòm sao như Cassiopeia (phía bắc), Pegasus (phía tây), và Perseus (phía đông). Đặc biệt, ngôi sao Alpheratz (Alpha Andromedae), một trong những ngôi sao sáng nhất của Andromeda, cũng là một phần của chòm sao Pegasus, tạo thành điểm góc phía tây của hình vuông Pegasus.
Andromeda xuất hiện như một chòm sao nằm trong Vùng Cầu Cá (Pisces) và được coi là gần như nằm trên thiên xích đạo (celestial equator), có nghĩa là nó có thể được nhìn thấy ở cả bán cầu bắc và bán cầu nam trong những thời điểm khác nhau trong năm. Điều này làm cho Andromeda trở thành một trong những chòm sao phổ biến và dễ tiếp cận nhất để quan sát cho các nhà thiên văn nghiệp dư trên toàn thế giới.
Thời gian quan sát tốt nhất chòm sao Andromeda
Chòm sao Andromeda có thể được nhìn thấy rõ ràng nhất vào mùa thu và đầu mùa đông ở bán cầu bắc, từ tháng 9 đến tháng 11. Đây là thời gian mà nó xuất hiện cao nhất trên bầu trời vào giữa đêm, giúp các nhà quan sát có thể nhìn thấy nó mà không bị che khuất bởi các chòm sao hoặc ánh sáng của mặt trời hay mặt trăng. Vào mùa hè, Andromeda bắt đầu mọc vào buổi sáng sớm, nhưng không dễ dàng quan sát.
Ở bán cầu nam, Andromeda có thể quan sát được vào mùa xuân từ tháng 10 đến tháng 12, mặc dù nó không bao giờ lên cao như ở bán cầu bắc. Tại các khu vực gần xích đạo, chòm sao này có thể được nhìn thấy một phần quanh năm, nhưng thời điểm tốt nhất vẫn là vào mùa thu khi Andromeda lên cao trên bầu trời, thoát khỏi tầm ảnh hưởng của các chòm sao mùa hè.
Để quan sát Andromeda, bạn không cần dùng kính thiên văn mạnh, mặc dù việc sử dụng kính thiên văn nhỏ hoặc ống nhòm có thể giúp bạn thấy rõ hơn các thiên thể bên trong. Điều kiện quan sát lý tưởng bao gồm bầu trời tối không bị ánh sáng thành phố làm mờ, đặc biệt nếu bạn muốn nhìn thấy thiên hà Andromeda.
Các thiên thể và các ngôi sao nổi bật bên trong chòm sao Andromeda
Andromeda không chỉ nổi tiếng với thiên hà Andromeda mà còn chứa nhiều ngôi sao và thiên thể đáng chú ý.
- Thiên hà Andromeda (M31)
Thiên hà Andromeda, còn được gọi là M31 theo danh mục của Messier, là một trong những thiên thể nổi bật nhất của bầu trời đêm. Đây là thiên hà gần nhất với Dải Ngân hà và là thiên hà lớn nhất trong nhóm thiên hà Địa phương. M31 có thể nhìn thấy bằng mắt thường từ các khu vực có bầu trời tối. Nó xuất hiện dưới dạng một đốm sáng mờ, và với ống nhòm hoặc kính thiên văn nhỏ, bạn có thể nhìn thấy rõ ràng hình dạng đĩa xoắn ốc của nó. Được ước tính chứa khoảng một nghìn tỷ ngôi sao, M31 là một trong những đối tượng vĩ đại nhất để nghiên cứu sự phát triển của thiên hà.
Thiên hà Andromeda và Dải Ngân hà đang di chuyển về phía nhau với vận tốc khoảng 110 km/giây và sẽ va chạm sau khoảng 4,5 tỷ năm. Sự va chạm này dự kiến sẽ tạo ra một siêu thiên hà khổng lồ, đôi khi được gọi là “Milkomeda”.
- Ngôi sao Alpheratz (Alpha Andromedae)
Alpheratz là ngôi sao sáng nhất trong chòm sao Andromeda và cũng được gọi là ngôi sao Alpha Andromedae. Đây là một hệ sao đôi, với ngôi sao chính là một sao A lớn màu trắng-xanh, cách chúng ta khoảng 97 năm ánh sáng. Mặc dù là một phần của Andromeda, Alpheratz cũng nằm trong góc của hình vuông Pegasus, do đó nó có vai trò quan trọng trong việc giúp các nhà thiên văn xác định chòm sao này trên bầu trời.
- Ngôi sao Mirach (Beta Andromedae)
Mirach là ngôi sao sáng thứ hai trong Andromeda, một sao khổng lồ đỏ cách Trái đất khoảng 197 năm ánh sáng. Độ sáng của Mirach và vị trí dễ nhận diện của nó khiến nó trở thành một trong những ngôi sao dẫn đường để tìm thiên hà Andromeda và các thiên thể khác trong khu vực. Từ Mirach, nếu bạn nhìn theo hướng bắc, bạn sẽ có thể nhìn thấy thiên hà NGC 404, một thiên hà elip nhỏ.
- Ngôi sao Almach (Gamma Andromedae)
Almach là ngôi sao sáng thứ ba trong chòm sao Andromeda và là một hệ sao đôi nổi tiếng. Với sự trợ giúp của kính thiên văn, người quan sát có thể thấy hai ngôi sao trong hệ Almach có màu sắc tương phản rõ rệt: một ngôi sao có màu vàng và một ngôi sao màu xanh dương. Điều này làm cho Almach trở thành một mục tiêu quan sát phổ biến trong các buổi quan sát thiên văn.
- Tinh vân hành tinh NGC 7662 (Tinh vân Quả Cầu Tuyết Xanh)
NGC 7662, hay còn gọi là Tinh vân Quả Cầu Tuyết Xanh, là một tinh vân hành tinh nằm trong chòm sao Andromeda. Với kính thiên văn nhỏ, tinh vân này trông giống như một quả cầu nhỏ màu xanh lam, được hình thành từ khí và bụi do một ngôi sao sắp chết phát ra.